Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi » Makale » 1924 ANAYASASINDA YARGI YETKİSİ VE ŞURA-YI DEVLETİN FONKSİYONU

Bu çerçevede adalet sistemimizin mevzuat alt yapısını geliştirmek için başlattığımız reformları devam ettiriyoruz. Türkiye geçmişte adaleti salması gereken kurumların başka güçlerin etkisi altına girmesinin bedelini ağır ödedi. Adalet teşkilatımızı yeniden milletimiz adına karar veren bir güç haline getirmek için çok uğraştık. Kabine toplantılarına Cumhurbaşkanı başkanlık eder, ancak onun yokluğunda Cumhurbaşkanı Yardımcısı kabineye başkanlık etme sorumluluğunu üstlenir. 2018 yılında başkanlık sistemine geçilmeden önce toplantılara Başbakan başkanlık ediyordu. O dönemde bazen Cumhurbaşkanı da kabine toplantılarına başkanlık ediyordu ve danışman rolüyle katılırdı. ‘Militan hakim savcı atanacak’ eleştirilerine yönelik Gül, “Militan hakim, savcılar 15 Temmuz gecesi Hakimler ve Savcılar Kurulu marifetiyle ihraç edildi. Türk yargısının bütün kürsüdeki hakimleri, savcıları asla militan değildir” demişti.

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde Anayasa Mahkemesi (AYM) yine en yüksek yargı organı. AYM’nin üye sayısı yeni sistemde askeri yargıtay ve yüksek idare mahkemelerinin kaldırılmasıyla 17’den 15’e düşürüldü. AYM’nin üç üyesi meclis, 12 üyesi de cumhurbaşkanı tarafından atanıyor ancak atamaların aslında hepsini cumhurbaşkanının yaptığına ilişkin eleştiri Türkiye’de yargı bağımsızlığı tartışmalarının zeminini oluşturuyor. Yargı bağışıklığından feragatin dava açılmadan evvel devletler tarafından uluslararası bir antlaşma ile yapılabilmesi mümkün olduğu gibi; dava açıldıktan sonra mahkeme önünde açık bir feragat beyanı da geçerli olacaktır. 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun ile Türkiye Cumhuriyeti yargı teşkilatındaki yerini almıştır.

Öte yandan üyelerinin belirlenmesindeki değişen şartlar da benzer yorumlara neden oluyor. Özellikle HSK’nın yapısındaki değişiklikler, yargıyı yürütmeye tabii kılan bir bürokratik organa dönüşeceği yorumlarını da beraberinde getiriyor. Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu isminden ‘Yüksek’ ifadesinin çıkmış olması Türkiye Barolar Birliği tarafından ‘Anayasa değişikliğinin siyasi arka planını ortaya koymakla’ eleştiriliyor. Nitekim 16 Mayıs 2017 tarihinde, TBMM 7 yeni HSK üyesi için oylama yaptı. Genel kurulda yapılan oylama öncesinde üye belirlenmesi için kurulan karma komisyonda gerginlik yaşandı, CHP ve HDP’li üyeler komisyonu terk etti. AYM OHAL döneminde çıkarılan Anayasa değişikliklerini sadece şekil bakımından inceleyip denetleyecek. Ancak olağanüstü hallerde ve savaş̧ hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri hakkında Anayasaya aykırılığı iddiasıyla AYM’de dava açılamayacak. Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi’nindir.

Parlamentonun kabine atamalarının onaylamasında hiçbir rolü yoktur. Ancak, Parlamentodaki çoğunluk oyu, bir cumhurbaşkanlığı kararnamesini bozabilir. Ayrıca bakanların görevleriyle ilgili olarak suç işledikleri iddiasıyla soruşturulmasını talep edebilir. Meclis, cumhurbaşkanlığı seçimlerini erkene alarak Başkanı (ve dolayısıyla tüm kabineyi) görevden alabilir. Bunun için Parlamento’da beşte üç çoğunluk gerekiyor. Bu durumda hem cumhurbaşkanlığı seçimi hem de milletvekili seçimi yenilenir.

Cumhurbaşkanın yokluğunda, yardımcısı bunların Cumhurbaşkana vekalet edebilir. Cumhurbaşkanı ölür veya görevini yapamazsa, cumhurbaşkanı yardımcısı, bir sonraki Cumhurbaşkanı seçilene kadar Cumhurbaşkanı yetkilerini kullanır. Türkiye Cumhurbaşkanı beş yılda bir halk tarafından seçilir. Maddesine göre cumhurbaşkanının yardımcılarını ve bakanları atar ve görevden alır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların Parlamento önünde yemin etmesi gerekmektedir. Adalet Bakanı Abdulhamit Gül, 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında mahkemelerde bu konularla ilgili yoğun iş yükü bulunduğunu ve yüksek yargıda üye sayısının artırılması düzenlemesinin bir tercihten değil, zorunluluktan dolayı yapıldığını söylemişti. Ancak daha sonra kararname ile, hali hazırda Anayasanın mevcut maddesine aykırı bir şekilde müsteşar yerine bakan yardımcısının HSK’nın tabii üyesi olacağı belirlendi. Ancak Anayasa değişikliği ile HSK üye sayısı 13’e düşürüldü ve üyelerinin 6’sının atama yetkisi Cumhurbaşkanı’na verildi. Kanunların, içtüzüğün ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin Anayasaya aykırılığı iddiasıyla AYM’ye iptal davası açabilme hakkı ise Cumhurbaşkanına, TBMM’de en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubuna ve üye tamsayısının en az beşte birine ait. Yasama organı; asli görevi yürütmeyi denetlemek olan, anayasaların verdiği yetki ile kurulan ve yasalar geçirme, değiştirme ve yürürlükten kaldırma gücü olan bir tür katılımcı meclistir. DW Türkçe’ye bilgi veren Adalet Bakanlığı yetkilileri ise iddiaları reddediyor.

• Cihaner, “Cumhurbaşkanlığı sisteminde baraj kaldırıldı. AKP’li, MHP’li kimliği öne çıkmayanların hakim-savcı diye atanamadığını da herkes biliyor. Halkın hukuka güveni de böyle bitti” yorumunu yapıyor.
• 22 asıl üyesi bulunan HSK’nın üyelerinin belirlenmesinde; partili olmayan Cumhurbaşkanının, Yargıtay Genel Kurulunun, Danıştay Genel Kurulu’nun, Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulu’nun, Adli yargı hakim ve savcılarının ve idari yargı hakim ve savcılarının yetkisi bulunuyordu.
• 2016 yılında istinaf mahkemelerinin faaliyete alınması nedeniyle Yargıtay ve Danıştay’ın daire ve üye sayıları azaltılmıştı.

Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde hakim ve savcı atamalarında “AKP’ye ya da MHP’ye yakın olma kriteri”nin işlediği iddiaları hep öne çıktı. Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçişin yolunu açan 16 Nisan 2017 anayasa değişikliği referandumunun üstünden üç yıl, sistemin resmen yürürlüğe girmesinin üstünden de iki yıl geçti. Ülkemizde birden çok yargı kolu bulunduğu için bunlar arasında görev ve hüküm uyuşmazlıklarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. İdare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri olarak ikiye ayrılır. Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı, Türkiye’de de yürütmenin başıdır. Bunlardan biri İdari Yargı Hakimliği diğeri de Adli Yargı Hakimliği dir. Meclisimizin takdiri ile hayata geçirileceğine inandığım bu yargı paketimizi önümüzdeki dönemde yenileri takip edecektir. Yargı erkinin varoluşunun sorgulandığı kitaptaki cümleler, devletine halen sarsılmaz bir inanç besleyenlere ağır gelebilir. Kabine toplantıları, Cumhurbaşkanı’nın resmi ikametgâhı olan Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde yapılır. Toplantılar eskiden Çankaya Köşkü ve Başbakanlık Merkez Binası’nda da düzenleniyordu. Yeni düzenlemeyle, Yargıtay ve Danıştay üyeliğine seçilebilmek için birinci sınıfa ayrıldıktan sonra en az 3 yıl (toplamda yıl) hakimlik ve savcılık mesleğinde çalışmış olmak yeterli olacak.

Bu bağlamda, konsüler temsilcilerin yargı bağışıklığının mutlak olmadığı ve sınırlı bir bağışıklık olduğunu söylemek mümkündür. 30 düzenlemeleri birlikte değerlendirildiğinde, misyon binaları ile diplomatik temsilcilerin özel konutu bakımından, izinsiz giriş, arama, el koyma ve haciz işlemleri yönüyle bağışıklığın mevcut bulunduğu kabul edilmektedir. 32 düzenlemesi uyarınca, diplomatik temsilci ve DİHVS m. Yabancı devletler ile onların yönetici ve temsilcilerinin yargı bağışıklığı hususu, yabancı devletlerin eşitliği ve egemenliğinin bir yansıması olarak uluslararası ve ulusal metinlerde kendisine yer bulmuştur. Ülkemizde kurulu mahkemelerin milli ile milletlerarası yetkilerinin bir sınırlaması olarak nitelendirilebilecek yargı bağışıklığı (immunity from jurisdiction), birçok ulusal ve uluslararası metinde kendisine yer bulmaktadır. 90 bağlamında uluslararası sözleşmeler ile tanzim edilmektedir.

Devletlerin egemenlik haklarının bir yansıması olarak her devletin, teorik olarak, birbiriyle eşit olduğu bir uluslararası hukuk platformunda, bir devletin diğer bir devleti yargılamasının bu prensiplere aykırı düşeceği saikiyle, yabancı devletlerin yargı bağışıklığı fenomeni mevzuata girmiştir. Bu kapsamda, tarihsel süreçte mutlak olmakla beraber günümüzde sınırlı anlayış benimsenmekte ve yabancı devletlerin, bir başka devlet mahkemesinde kural olarak yargılanamayacağı kabul edilmektedir. Adli ve idari yargı arasında çıkacak olan görev uyuşmazlıklarının karara bağlandığı yüksek mahkemedir. Uyuşmazlık mahkemesinde 1 başkan vardır ki başkanı Anayasa Mahkemesi kendi içinden 4 yıllığına seçer ve süresi biten tekrar seçilebilir. 12 üyesi vardır, 6 asil 6 yedek şeklinde 3 asil 3 yedek Yargıtay’dan, 3 asil 3 yedek şeklinde Danıştay’tan üye gelir.

Türkiye’nin en yüksek düzeyde adli yargı organı olup kararları baktıkları dava özelinde bağlayıcıdır. İçtihadı Birleştirme Kararları ise her dava için bağlayıcıdır. Askerî mahkemelerin görevi Türkiye Cumhuriyeti Anayası’nın 145. Askerî ceza mahkemeleri ile ilgili 2010 tarihinde yapılan anayasa değişikliğiyle askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri, asker kişiler tarafından işlenen askerî suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işlediği suçlara bakmakla görevlidir. Yargı hakkı (kaza hakkı) veya yargı yetkisi, Anayasa m. 9 ile paralel olarak, devletin egemenlik hakkının doğal bir neticesi olmakla, kural olarak, devletin, ülkesi bünyesinde yaşayan yabancılar dahil olmak üzere, herkes ve her şey hakkında yargı yetkisini haiz olmasını ifade etmektedir. Buna karşılık, yargı hakkı mutlak olmadığından, bu hakkın yer ve kişi yönünden sınırlandırılması mümkündür. Yargı Paketi’ne ilişkin açıklamalarda bulundu. Artık Danıştay, Yargıtay, idari ve adli hakim ve savcılar, HSK üyelerinin belirlenmesinde yetki sahibi değil.

Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder. Yüce Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdiği kararlar kesbahsegel giriş. Yargı hiçbir zaman o meşhur deyimle “tarafsız ve bağımsız” olmadı ancak bugüne dek gündemin baş maddelerinden biri de değildi. “Türkiye’de Yargı Yoktur, Yargıçların Kaleminden Yargının Ahvali” adlı kitap, halen görevde olan beş hakimin, Orhan Gazi Ertekin, Faruk Özsu, Kemal Şahin, Muzaffer Şakar, Uğur Yiğit’in imzasını taşıyor. Bakanlar Kurulu, 9 Temmuz 2018 tarihinde uygulamaya koyulan Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi öncesinde Türkiye’deki parlamenter sistemin tipik kurumlarından biriydi. Kurul, Devlet tüzel kişiliğinin ülke genelini ilgilendiren kamu hizmetini yürütecek, milletvekili ya da milletvekili seçilme yeterliğine sahip, başbakanca seçilen Bakanlar ve Başbakan tarafından oluşmaktaydı. Önemli güvenlik konularına ilişkin kararlar, Cumhurbaşkanı başkanlığındaki Milli Güvenlik Kurulu tarafından alınır. Ayrıca Belediye Yasası’ndaki değişiklikle bir yerde belediye kurulması veya tüzel kişiliğinin sona erdirilmesinde Danıştay’dan görüş alınması sona erdi. Yargıtay ve Danıştay’a üye seçilme kriterleri de değişti. KHK öncesinde Yargıtay üyesi seçilebilmek için 17, Danıştay üyesi seçilebilmek için ise 20 yıl hakimlik ve savcılık mesleğinde çalışmış olmak şartı aranıyordu.